Ο γεωγραφικός χώρος που σήμερα ορίζει το νομό Αιτωλίας και Ακαρνανίας είναι κατοικημένος από αρχαιοτάτων χρόνων και ειδικότερα από την παλαιολιθική εποχή. Αυτό καταμαρτυράται από ευρήματα, κατασκευασμένα κυρίως από πυριτόλιθο που χρησιμοποιούνταν για εργαλεία, και ανακαλύφθηκαν κυρίως σε παραποτάμιες και παραλίμνιες περιοχές. Για την Αιτωλία πρώτος μας παραδίδει ιστορικές και όχι μόνο πληροφορίες ο Όμηρος και την ορίζει μεταξύ των ποταμών Εύηνου και Αχελώου. Οι δε δυο σπουδαιότερες πόλεις ήταν η Πλευρώνα και η Καλυδώνα, κατά το Στράβωνα κοσμήματα της Ελλάδας, οι οποίες έλαβαν μέρος στον Τρωικό πόλεμο με 40 πλοία.
Κατά τους αρχαϊκούς χρόνους επιτυγχάνεται η πρώτη επικοινωνία Αιτωλίας και Ακαρνανίας. Στη συγκεκριμένη ιστορική περίοδο η παραλιακή ζώνη δέχτηκε τις επιδράσεις της τότε θαλασσοκράτειρας Κορίνθου, επίδραση η οποία ανεπτύχθη στα πλαίσια του εμπορικού δρόμου Κορινθιακού κόλπου, Κέρκυρας και Ιταλίας.
Δε θα ήταν υπερβολή αν υποστηρίζαμε ότι οι δυο συγκάτοικοι στις όχθες του Αχελώου, Αιτωλοί και Ακαρνάνες, καθ’ όλην την ιστορική διαδρομή είχαν σχέσεις που δε θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν αγαστές και φιλικές. Κατά τη διάρκεια του Πελοποννησιακού πολέμου οι δυο γείτονες, Ακαρνάνες και Αιτωλοί, τάχθησαν αντιμέτωποι μεταξύ τους και ο καθένας συμπαρατάχθηκε στα δυο πρωταγωνιστικά στρατόπεδα των Αθηναίων και των Σπαρτιατών αντίστοιχα. Κορυφαίες στιγμές των πολεμικών συγκρούσεων ήταν η εισβολή του Αθηναίου Δημοσθένη το 426 π.Χ. και του Σπαρτιάτη Αγησίλαου το 389 π.Χ. Έτσι δημιουργήθηκε αβυσσαλέο μίσος μεταξύ των δύο πλευρών.
Αιτωλοί και Ακαρνάνες συμπαρατάχθηκαν και συμμετείχαν στην εκστρατεία του Μεγάλου Αλεξάνδρου με επιφανέστερη προσωπικότητα το Φίλιππο τον Ακαρνάνα, προσωπικό γιατρό του Αλεξάνδρου.
Η ήττα των Αθηναίων και των Αιτωλών από τους Μακεδόνες, κατά την επανάσταση που ξέσπασε μετά το θάνατο του Μεγάλου Αλεξάνδρου και που έμεινε γνωστή ως Λαμιακός πόλεμος, είχε ως απόληξη τη δημιουργία της Αιτωλικής Συμπολιτείας. Ως έδρα και στέρεο δεσμό όλων των Αιτωλών είχαν το τέμενος του Θερμίου Απόλλωνα. Η δε οργανωτική τους δομή που απαρτίζονταν από τη συγκέντρωση των Πολιτών του Κοινού όπου εκλέγονταν ο Στρατηγός και οι υπόλοιποι άρχοντες με ετήσια θητεία, είχε ως αποτέλεσμα να χαρακτηριστεί ως πρωτοποριακό επίτευγμα των Αιτωλών και οι ίδιοι να συγκαταλέγονται στις μεγάλες δυνάμεις της εποχής.
Υπάρχουν κάποια σημεία της ιστορικής πορείας του έθνους μας που θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν ως μελανά με κοινό γνώμονα, τη διχόνοια.
Ένα απ’ αυτά είναι η χρονική περίοδος πριν την εγκαθίδρυση της Ρωμαιοκρατίας με πρωταγωνιστές Αιτωλούς και Ακαρνάνες.
Η αντίθεση Αιτωλών και φιλομακεδόνων Ακαρνάνων είχε ως αποτέλεσμα τους πρώτους στην υπογραφή του Αιτωλορωμαϊκού Συμφώνου (212 π.Χ.) και ανάλογη στάση τους στους πολέμους μεταξύ Ρωμαίων και Μακεδόνων που ως αποτέλεσμα είχαν την ήττα των δεύτερων και την υποδούλωση της Ελλάδας.
Στην περίοδο της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας στην περιοχή υπήρχαν μεγάλες χριστιανικές κοινότητες με δημιουργία σημαντικών ιστορικών μνημείων. Τέτοια είναι οι εκκλησίες Βασιλικές της Φοινικιάς Μεσολογγίου, Αγίας Σοφίας Μύτικα, Αγίου Γεωργίου Ευηνοχωρίου, Επισκοπή Μάστρου και άλλες.
Η κατάκτηση της Αιτωλ/νίας από τους Τούρκους ολοκληρώθηκε το 1499 με την παράδοση του Βενέτικου, σημερινής Ναυπάκτου, από τους Ενετούς. Αυτό οι Τούρκοι το πέτυχαν ύστερα από τους Ενετοτουρκικούς πολέμους, οι οποίοι είχαν ως αποτέλεσμα την καταδυνάστευση της περιοχής από τους εμπλεκόμενους στους πολέμους και τις ξαφνικές επιδρομές των πειρατών. Οι Τούρκοι με την οργάνωση της περιοχής για την εξυπηρέτηση των κατακτητικών τους δομών όρισαν κυρίως το Βραχώρι, σημερινό Αγρίνιο, ως έδρα. Από τα μέσα δε του 16ου αιώνα άρχισαν να δημιουργούνται τα αρματολίκια όπως του Βάλτου, Ξηρομέρου, Βλοχού, Αποκόρου, Ζυγού και Κραβάρων. Παράλληλα ανδρώνεται και το κίνημα της κλεφτουριάς.
Η περιοχή συμμετέχει σχεδόν σύμπασα στα Ορλωφικά, πλην του Βενέτικου, όπως και στον Αγώνα του 21. Αποτρεπτικό στοιχείο του Αγώνα ήταν η παρουσία ισχυρού Τουρκικού στρατού στα Γιάννενα. Δεσπόζουσα θέση για τους αγώνες της περιοχής αλλά και όλης της Ελλάδας, όπως επίσης και για την πανανθρώπινη και παγκόσμια Ιδέα της Ελευθερίας, κατέχει η Έξοδος του Μεσολογγίου.
Ο Νομός Αιτωλ/νίας μπορεί να χαρακτηριστεί ότι διαθέτει πλώριο κατακόρυφο διαμελισμό. Κυρίαρχες παρουσίες και ζωτικές για τις τοπικές και όχι μόνο τώρα πλέον, με ότι σημαίνει αυτό, δραστηριότητες έχουν οι δυο ποταμοί Αχελώος και Εύηνος ή Φίδαρης και Μόρνος. Η αξία τους αναγνωρίστηκε από αρχαιοτάτων χρόνων με αντίστοιχη μυθοποίησή τους. Στη σύγχρονη εποχή η προσφορά τους εκφράζεται με τα έργα υδροδότησης της πρωτεύουσας από τους δυο δεύτερους και τα ανάλογα αρδευτικά έργα του πρώτου, που άρχισαν να κατασκευάζονται από το 1954, με ό,τι δυσμενές επιφέρει στο νομό μας.
Εκτός της αρδευτικής και υδρευτικής προσφοράς τους η αξία τους εκφράζεται και σε δραστηριότητες όπως αλιευτικές, κτηνοτροφικές, θηραματικές, υδροηλεκτρικές, πολιτιστικές, αναψυχής ( καγιάκ, ράφτινγκ).
Ο Νομός μας είναι στην πλεονεκτική θέση να διαθέτει ποικιλία λιμνών. Αυτές ανάλογα με την προέλευσή τους διακρίνονται σε φυσικές, σε τεχνητές και σε λιμνοθάλασσες.
Φυσικές είναι η Τριχωνίδα ή Βλαχούρι, η οποία είναι η μεγαλύτερη λίμνη της Ελλάδας μετά τη Μεγάλη Πρέσπα, η Λυσιμαχία, ο Οζερός, η Αμβρακία και η Βουλκαριά.
Τεχνητές είναι οι λίμνες Κρεμαστών, Καστρακίου και Στράτου,
οι οποίες δημιουργήθηκαν κυρίως για λόγους υδροηλεκτρικούς και φυσικά
αξιολογήθηκαν περαιτέρω. Ανάλογες τεχνητές λίμνες δημιουργήθηκαν και στα ποτάμια
Εύηνο και Μόρνο, για λόγους, εδώ, ύδρευσης της πρωτεύουσας.
Άξια μνείας για φυσικούς, οικονομικούς, εθνικούς, πολιτιστικούς και ψυχαγωγικούς λόγους είναι η λιμνοθάλασσα Μεσολογγίου – Αιτωλικού, η μορφή της οποίας επισκιάζει την ευρύτερη περιοχή.